Japonistyka na UW – historia
Początki japonistyki warszawskiej, a tym samym polskiej sięgają 1919 roku, kiedy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości na Uniwersytecie Warszawskim Bogdan Richter (1891-1980), absolwent studiów orientalistycznych w Lipsku, rozpoczął zajęcia w ramach lektoratu języka japońskiego. W 1922 roku utworzył on Zakład Kultury Dalekiego Wschodu na Wydziale Filozoficznym UW, gdzie prowadził też zajęcia japonistyczne. Richter opublikował kilka prac na temat literatury japońskiej, jest również autorem przekładów. Jego uczniami byli m.in. Kamil Seyfried (1908-1982) i Antoni Ślósarczyk (1899-1985). Seyfried po studiach został tłumaczem literatury japońskiej, a także kompilatorem materiałów do bibliografii japoniców polskich. Ślósarczyk jako zawodowy wojskowy interesował się szczególnie historią japońskiej wojskowości, na której temat napisał kilka prac.
W latach 1926-1928 języka japońskiego na UW nauczał pierwszy i jedyny w okresie międzywojennym Japończyk, Umeda Ryōchū Stanisław (1900-1961), wielki miłośnik Polski. Po wojnie stanie się specjalistą w dziedzinie literatury słowiańskiej, w tym polskiej, a także jej tłumaczem.
W roku akademickim 1933/1934, dzięki dotacji barona Mitsuiego Takaharu (1900-1983), który wraz z małżonką odwiedził Polskę w czerwcu 1933 roku, na UW, w Instytucie Orientalistycznym otwarto seminarium sinologiczne. Jego kierownikiem został Jan Jaworski (1903-1945), a potem zastąpił go Witold Jabłoński (1901-1957). Utworzenie seminarium sinologicznego dało początek regularnym zajęciom na temat kultury Japonii. Jaworski i Jabłoński, późniejsi profesorowie, byli przede wszystkim sinologami, ale prowadzili zajęcia i publikowali na temat Japonii. Obaj prowadzili tajne nauczanie w czasie II wojny światowej. Do wychowanków obu profesorów należy przede wszystkim profesor Wiesław Kotański, a także Bolesław Szcześniak (1908-1996), po wojnie profesor Uniwersytetu Notre Dame w Stanach Zjednoczonych.
Profesor Kotański (1915-2005) jest niekwestionowanym twórcą japonistyki warszawskiej, japonistyki polskiej. Był wychowawcą kilku pokoleń japonistów, wybitnym językoznawcą, religioznawcą, a przede wszystkim niestrudzonym badaczem źródeł kultury Japonii. Do najważniejszych jego osiągnięć należy prekursorski przekład i interpretacja kroniki Kojiki z VIII wieku (Kojiki, czyli Księga dawnych wydarzeń; 1986). Wkrótce po wojnie rozpoczął karierę zawodową, naukową i dydaktyczną na UW. To dzięki niemu przy Katedrze Sinologii powstała najpierw, w 1952 roku, specjalizacja japonistyczna, a następnie, w 1957 roku samodzielny kierunek japonistyki, który funkcjonował jako Zakład Japonistyki przy Katedrze Sinologii, a następnie jako sekcja w Zakładzie Dalekiego Wschodu (1975-1990) oraz Zakładzie Japonistyki i Koreanistyki (1990-2015). W 2015 powstała samodzielna Katedra Japonistyki.
Współtwórcami powojennej japonistyki była też prof. Jolanta Tubielewicz (1932-2003), zajmująca się historią Japonii, głównie tą najstarszą, literaturoznawca i tłumacz literatury japońskiej prof. Mikołaj Melanowicz oraz dr Krystyna Okazaki (1942-2008), kulturoznawca i tłumacz.
Obecnie, o ciągły rozwój japonistyki na UW dbają jej pracownicy, naukowcy i dydaktycy. Studia japonistyczne dotyczą szeroko rozumianej kultury Japonii i języka. Dzielą się na kilka specjalizacji: literatura, historia, język, filozofia i religie, estetyka. Podstawą badań merytorycznych jest język, którego nauka dominuje na pierwszych dwóch latach studiów I stopnia.
Jako pierwszy native speaker po wojnie (1960-1967) uczył studentów japońskiego Yonekawa Kazuo (1929-1982), literaturoznawca, tłumacz literatury polskiej. Japonistyka warszawska miała to wielkie szczęście, że wielu spośród wykładowców języka japońskiego było wybitnymi literaturoznawcami, wybitnymi tłumaczami. Należą do nich chociażby: Kudō Yukio (1925-2008; w japonistyce w l. 1967-1974), Yoshigami Shōzō (1926-1996; w l. 1981-1983), Sekiguchi Tokimasa (w l. 1986-1987), Numano Mitsuyoshi (w l. 1987-1988), Nishi Naruhiko (w l. 1988-1989). Prof. Yoshigami działał też aktywnie w sprawie pogłębienia współpracy naukowej między Japonią a Polską, to jemu zawdzięczamy pierwszą umowę dwustronną japonistyki – z najbardziej prestiżowym Uniwersytetem Tokijskim (1974). Jego następcą w tej roli został prof. Numano.
Niezależnie od wykładowców przyjeżdżających z Japonii, w 1973 roku w Zakładzie Japonistyki pracę podjął Okazaki Tsuneo, który prowadził zajęcia dydaktyczne z języka japońskiego do 2023 roku. Jako doświadczony dydaktyk pełnił funkcję koordynatora zajęć bloku językowego japonistyki.
Najwybitniejsi studenci i absolwenci mogą ubiegać się o stypendia naukowe w Japonii, przede wszystkim dzięki kilkunastu umowom bilateralnym z uniwersytetami japońskimi.
Strona japońska wielokrotnie dawała dowody uznania dla japonistyki UW, dla jej zasług w badaniu i upowszechnianiu kultury Japonii w Polsce. Dowodem tego są m.in. dwa prestiżowe wyróżnienia: nagroda Japan Foundation (2002) i dyplom Ministra Spraw Zagranicznych Japonii (2009), a także członkostwo w Sakura Network (2015). Największymi wyróżnieniami były wizyty u nas Ich Cesarskich Mości, Cesarza Akihito i Cesarzowej Michiko (2002) oraz Ich Wysokości Księcia Akishino i Księżnej Kiko (2019).
Japonistyka warszawska wielokrotnie obdarowywana była cennymi darami (książki, wyposażenie biblioteki i sal wykładowych, urządzenia audio), zarówno przez japońskie instytucje – państwowe i prywatne – jak i osoby prywatne. Do najważniejszych należy The Japan Foundation. Przy japonistyce działają dwie fundacje, które wspierają badania japonistyczne i promują kulturę japońską w Polsce. Polska Fundacja Japonistyczna powstała w 1991 roku z inicjatywy japonistów, dzięki darowiznom wielu Japończyków. Fundacja imienia Takashimy działa aktywnie od roku 1993, dzięki wspaniałomyślnemu wsparciu finansowemu Takashimy Kōichiego (1922-2000), prezesa firmy Kyōei Steel Ltd. i honorowego konsula generalnego RP w Osace (1996-2000).
Ewa Pałasz-Rutkowska